Ubezpieczenie chorobowe z działalności i umowy o pracę a zasiłek chorobowy

Uregulowania na temat zasiłku chorobowego i ubezpieczenia chorobowego zawarte są w ustawie z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780 zwanej dalej ustawą o świadczeniach chorobowych).

Świadczenia chorobowe z tytułu absencji spowodowanej chorobą lub macierzyństwem są należne osobom, które posiadają:

• tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego, lub
• tytuł do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy. Oznacza to, iż od pierwszego dnia zgłoszenia do ZUS jako pracownik, osoby te podlegają od razu obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu. Nie mogą się wyrejestrować z obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego.

Dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby prowadzące działalność gospodarczą (także jako wspólnicy spółek) czy świadczące usługi na podstawie umowy zlecenie. Oznacza to, iż te osoby będą podlegały dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu tylko wtedy, kiedy zostaną do niego zgłoszone. Mogą tego dokonać w każdej chwili, jaki i w każdym momencie mają prawo do rezygnacji (wyrejestrowania) z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Z ubezpieczenia chorobowego (dobrowolnego, obowiązkowego) świadczeniobiorca może uzyskać poniższe kategorie świadczeń.

Podleganie pod ubezpieczenie chorobowe (dobrowolne albo obowiązkowe) minimum z jednego tytułu jest warunkiem dla uzyskania świadczeń chorobowych.
Kiedy natomiast osoba fizyczna będzie podlegać pod ubezpieczenie chorobowe z obu tytułów do ubezpieczeń?
Osoba fizyczna zatrudniona na umowę o pracę, której wynagrodzenie wynikające z tej umowy jest równe albo większe niż minimalne wynagrodzenie za pracę (w danym roku), nie będzie podlegała obowiązkowo pod ubezpieczenia społeczne z innego tytułu. Tym innym tytułem może być działalność. Jeżeli nie będzie podlegała obowiązkowo pod ubezpieczenia społeczne z działalności, to także nie będzie mogła zgłosić się (zarejestrować) do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z działalności.
Wysokość wynagrodzenia z umowy o pracę opiewająca na kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę (w danym roku) lub na kwotę wyższą powoduje, iż osoba zatrudniona na umowę o pracę i wykonująca działalność gospodarczą z tytułu prowadzenia działalności, podlega dobrowolnie (a nie obowiązkowo) pod ubezpieczenia społeczne – emerytalne, rentowe. To z kolei pociąga za sobą fakt, iż nie można w tej sytuacji zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z działalności. Warto zaznaczyć, iż osoby korzystające z ulgi na start z tytułu prowadzonej działalności, podlegają obowiązkowo tylko pod ubezpieczenie zdrowotne i nie mogą przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu tej działalności.

Przedsiębiorca prowadzący indywidualną działalność gospodarczą pozostaje również w tym czasie w stosunku pracy. Wynagrodzenie z umowy o pracę opiewa na kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku.
Z racji tego przedsiębiorca z działalności nie podlega pod ubezpieczenia społeczne (w tym dobrowolne chorobowe) i nie może – też z racji umowy o pracę z wynagrodzeniem na kwotę minimalnego wynagrodzenia – do niego dobrowolnie przystąpić.
Przedsiębiorca zachorował w dniach 18.11.2024r. do 22.11.2024r. Otrzymał też na swoje konto PUE ZUS zwolnienie lekarskie, które dotarło także do jego pracodawcy.
Czy przedsiębiorca otrzyma zasiłek chorobowy z obu tytułów do ubezpieczenia, czyli z umowy o pracę oraz z działalności?
Niestety nie, podlega on bowiem pod ubezpieczenie chorobowe (obowiązkowo) tylko z umowy o pracę. Z działalności gospodarczej nie podlega pod (dobrowolne) ubezpieczenie chorobowe.
Sytuacja zmienia się jednak, gdy osoba zatrudniona na umowę o pracę uzyskuje z niej wynagrodzenie niższe niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (w danym roku). Przy czym nie dotyczy to pracownika prowadzącego działalność, w której korzysta z ulgi na start w ZUS (ulga na start to podleganie tylko pod ubezpieczenie zdrowotne i opłacanie składki wyłącznie na to ubezpieczenie).
Gdy osoba zatrudniona na umowę o pracę uzyskuje wynagrodzenie niższe niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (w danym roku), wówczas podlega obowiązkowo pod ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej (ZUS preferencyjny, Mały ZUS Plus, Pełny ZUS).

Osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą i pracuje na etacie w wymiarze czasu pracy 1/2 etatu. Wynagrodzenie z umowy o pracę jest niższe niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązująca w danym roku (półroczu) kalendarzowym.
Wobec powyższego przedsiębiorca odprowadza wszystkie składki ZUS, w tym na ubezpieczenia społeczne (także dobrowolne chorobowe), zdrowotne i Fundusz Pracy z działalności. Z umowy o pracę z kolei podlega obowiązkowo pod ubezpieczenia społeczne (w tym obowiązkowe chorobowe), zdrowotne i FGŚP.
Przedsiębiorca zachorował w dniach 04.11.2024r. do 15.11.2024r. Otrzymał też na swoje konto PUE ZUS zwolnienie lekarskie (jedne wystawione na NIP pracodawcy, drugie na NIP przedsiębiorcy).
Czy przedsiębiorca otrzyma zasiłek chorobowy z obu tytułów do ubezpieczenia, czyli z umowy o pracę oraz z działalności?
Tak. Przedsiębiorca nabył prawo do zasiłku chorobowego zarówno z umowy o pracę, jak i z działalności gospodarczej. Z obu tytułów podlega pod ubezpieczenie chorobowe. Zakłada się też, że nie posiada zaległości w składkach ZUS.

Należy podkreślić, że gdy osoba fizyczna zatrudniona na umowę o pracę (wynagrodzenie niższe niż minimalne) prowadzi także działalność gospodarczą (nie dotyczy ulgi na start w ZUS), a przez to podlega pod ubezpieczenie chorobowe z obu tytułów, wówczas w sytuacji otrzymania zwolnienia lekarskiego (wystawionego na działalność i/lub umowę o pracę) może ubiegać się o zasiłek chorobowy (świadczenia chorobowe) z obu tytułów tzn. z ubezpieczenia chorobowego z umowy o pracę, jak i z działalności.

Trzeba jednak w tym miejscu powiedzieć, że zarówno w przypadku umowy o pracę, jak i działalności występuje tzw. okres wyczekiwania. Jest to okres czasu, który osoba musi po prostu poczekać na to, aby mogła skorzystać ze świadczeń chorobowych. Na mocy art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780) osoba fizyczna posiadająca ubezpieczenie chorobowe (z umowy o pracę i z działalności), nabywa prawo do zasiłku chorobowego:

• z umowy o pracę po upływie 30 dni nieprzerwanego chorobowego,
• z działalności gospodarczej po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Na marginesie warto też odnotować przepis art. 4 ust. 3 ww. ustawy mówiący o wyjątkowych sytuacjach, w których osoba fizyczna od pierwszego dnia nabywa prawo do zasiłku chorobowego. Niemiej ten wątek będzie przedmiotem odrębnej publikacji.

Osoba fizyczna pozostająca w stosunku pracy (kwota niższa niż minimalne wynagrodzenie) oraz jednocześnie prowadząca działalność gospodarczą (z wykluczeniem ulgi na start w ZUS) i podlegająca z tego tytułu do dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, gdy już nabyła prawo do zasiłku chorobowego (po okresach wyczekiwania z umowy o pracę i z działalności), ma prawo ubiegać się o zasiłek chorobowy z obu tytułów jednocześnie.

W pierwszej kolejności należałoby powiedzieć, iż gdy osoba fizyczna zatrudniona na umowę o pracę i prowadząca działalność otrzyma zwolnienie lekarskie (niezależnie czy wystawionego na jeden tytuł do ubezpieczeń czy na oba), wówczas nie może wykonywać przez okres trwania zwolnienia lekarskiego:

• pracy z tytułu realizacji umowy o pracę

oraz

• działalności gospodarczej.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach chorobowych ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. To oznacza, iż wykonywanie pracy, jak i prowadzenie działalności w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego, spowoduje utratę prawa do zasiłku zarówno z działalności, jak i z umowy o pracę.

Wyjątkiem od reguły jest sytuacja, w której lekarz wystawiający zwolnienie lekarskie ujmie w karcie choroby pacjenta wyraźną adnotację, iż może on wykonywać ważne czynności z punktu widzenia firmy. Nie może natomiast w tym czasie świadczyć pracy ze stosunku pracy.

To jest jednak wyjątkowy przypadek. W większości okoliczności przedsiębiorca pracujący też na etacie, nie może prowadzić działalności gospodarczej. Pozostaje mu więc zawieszenie działalności, albo ustanowienie pełnomocnika do wykonywania niektórych czynności (strony ustalają zakres w sposób zindywidualizowany) na okres zwolnienia lekarskiego. W obu przypadkach przedsiębiorca (pracownik) musi dokonać aktualizacji swoich danych w CEIDG. Trzeba też wspomnieć, iż gdy pełnomocnikiem będzie członek rodziny (małżonek, dzieci, rodzice, także macocha, ojczym pozostający z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym), wtedy taka osoba będzie identyfikowana przez ZUS, jako osoba współpracująca, którą trzeba zgłosić do ZUS i za którą należy odprowadzać składki ZUS.

Kolejna bardzo ważna kwestia w kontekście otrzymania zasiłku chorobowego z obu tytułów jednocześnie to płatność składek ZUS z działalności, bowiem z tytułu otrzymanego przez pracownika wynagrodzenia z umowy o pracę zobligowanym do przekazywania składek ZUS jest pracodawca (płatnik składek). Pomimo, iż opłacenie składek ZUS z działalności po terminie nie powoduje już utraty dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, to ZUS wstrzyma wypłatę zasiłku, jeżeli na koncie ZUS pracownik będący przedsiębiorcą posiada zaległości w składkach ZUS. Po uregulowaniu składek, ZUS zazwyczaj przystępuje do wypłaty świadczeń chorobowych. ZUS niekiedy może w tej sytuacji zdecydować o wypłacie świadczeń chorobowych wpierw z ubezpieczenia chorobowego ze stosunku pracy.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o świadczeniach chorobowych podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy pomniejszone o kwotę składek na ubezpieczenie społeczne finansowane przez pracownika (emerytalną, rentową, chorobową) stanowiącą 13,71% z ww. podstawy.

Finansowanie przez pracownika oznacza, że to pracownik opłaca owe składki, natomiast pracodawca z tytułu zatrudnienia pracownika pełni rolę płatnika składek i wszystkie składki ZUS z tytułu wypłaty wynagrodzenia pracownika ma za zadanie przelać do ZUS.

Natomiast w myśl art. 48 ust. 1 ustawy o świadczeniach chorobowych podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Chodzi tutaj o średnią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych pomniejszoną o kwotę składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalną, rentową, chorobową), stanowiącą 13,71% z ww. podstawy.

Podstawą wymiaru do ubezpieczeń społecznych w 2024r. jest kwota:

• 694,40 zł miesięcznie w przypadku opłacania pełnego ZUS,
• w miesiącach 01 – 06 – 1.272,60 zł, w sytuacji opłacania ZUS preferencyjnego,
• w miesiącach 07 – 12 – 1.290 zł, w sytuacji opłacania ZUS preferencyjnego,
• w zależności od wysokości przychodu (dochodu) z roku ubiegłego w przypadku opłacania Małego ZUS-u Plus,
• 0 zł w sytuacji opłacania ZUS w ramach ulgi na start ZUS.

Aby ubiegać się o zasiłek chorobowy z obu tytułów:

• pracodawca za przedsiębiorcę na etacie składa dokument Z-3 służący do ustalenia prawa i wysokości zasiłku chorobowego za osobę zatrudnioną na postawie umowy o pracę,oraz
• przedsiębiorca z tytułu działalności składa dokument Z-3b służący do ustalenia prawa i wysokości zasiłku chorobowego z tytułu podlegania pod dobrowolne ubezpieczenie z prowadzonej działalności gospodarczej.

W dalszej kolejności sprawę rozpatruje ZUS, wypłaca zasiłek chorobowy z obu tytułów, chyba że przedsiębiorca z umowy o pracę nie wyczerpał jeszcze w danym roku kalendarzowym pełnego okresu (33 dni albo 14 dni) wynagrodzenia chorobowego.