Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe a umowa o pracę

Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780) mówi o tym, że świadczenia pieniężne (świadczenia w razie choroby i macierzyństwa) przysługują osobom posiadającym obowiązkowy tytułu do ubezpieczeń społecznych – np. umowa o pracę, działalność gospodarcza, umowa zlecenie, wspólnik spółki podlegający obowiązkowi opłacania składek społecznych, inni.

Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalne, rentowe, wypadkowe) mogą podlegać pod ubezpieczenie chorobowe obowiązkowo lub dobrowolnie. Wszystko zależy z jakiego źródła uzyskują przychody.

Należy jednak podkreślić, iż poza umową o pracę pozostałe ww. grupy osób mogą skorzystać ze świadczeń chorobowych tylko pod warunkiem zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego (dobrowolnego albo obowiązkowego) to m.in.:

• zasiłek chorobowy,
• świadczenie rehabilitacyjne,
• zasiłek wyrównawczy,
• zasiłek macierzyński,
• zasiłek opiekuńczy.

Przedsiębiorca dokonuje zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego składając elektroniczny druk ZUS ZUA. W tym formularzu wskazuje także dzień, od którego chce podlegać pod dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Dzień ten nie może być dniem wcześniejszym od dnia złożenia ww. formularza, może natomiast to być dzień późniejszy.

Przedsiębiorcy zgłaszają się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego:

• w przypadku rozpoczynających działalność – w ciągu 7 dni od dnia faktycznego rozpoczęcia działalności (wskazanego w CEIDG) za pomocą druku ZUS ZUA,
• w przypadku już prowadzących działalność – poprzez złożenie w pierwszej kolejności druku ZUS ZWUA (wyrejestrowanie z wszystkich ubezpieczeń) oraz jednoczesnym złożeniu druku ZUS ZUA – zgłoszenie do wszystkich poprzednich ubezpieczeń i dodatkowo zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (data wyrejestrowania z ubezpieczeń na ZUS ZWUA i data rejestracji do ubezpieczeń na druku ZUS ZUA musi być jednakowa),

Przedsiębiorca, który dokonał zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, musi pamiętać, iż obowiązuje go tzw. 90 dniowy okres wyczekiwania na otrzymanie świadczenie chorobowe. Więcej na ten temat na końcu publikacji.

Podkreślenia wymaga jeszcze jeden aspekt. W roku 2022 nastąpiła istotna zmiana przepisów co do biegu jak i ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Po rejestracji do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego bieg tego ubezpieczenia trwa cały czas (bez względu na występowanie zaległości w składkach ZUS), niemniej bieg ten ustaje z dniem:

• wpisanym w ZUS ZWUA, jako dzień wyrejestrowania z wszystkich ubezpieczeń (dzień ten nie będzie jednak wcześniejszy niż dzień złożenia formularza nawet jeśli przedsiębiorca wskaże dzień wcześniejszy), albo
• likwidacji działalności, albo
• ewentualne pozostałe wyjątkowe zdarzenia.

Należy podkreślić, iż osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę podlegają obowiązkowo nie tylko ubezpieczeniom społecznym, ale i ubezpieczeniu chorobowemu. To oznacza, że zawarcie umowy o pracę daje prawo do korzystania ze świadczeń chorobowych bez konieczności dodatkowych zgłoszeń do ubezpieczenia chorobowego. Ubezpieczenie chorobowe osób pracujących na podstawie stosunku pracy jest po prostu obowiązkowe.

Zatem osoby fizyczne podlegają:

• obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu tylko z umowy o pracę,
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu z umowy zlecenia,
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu z działalności,
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu z bycia wspólnikiem w niektórych spółkach.

Jeżeli przedsiębiorca dodatkowo pracuje na umowę o pracę wówczas:

• obowiązkowo podlega pod ubezpieczenie chorobowe z umowy o pracę,
• dobrowolnie podlega pod ubezpieczenie chorobowe z działalności, albo nie podlega wcale.

W aktualnym stanie prawnym przychody z umów o dzieło nie podlegają składkom społecznym czy zdrowotnemu (wyjątek to sytuacja w której pracownik – umowa o pracę, uzyskał od tego samego pracodawcy przychód z umowy o dzieło).

Wyjaśnienie w dalszej części publikacji

Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą w różnej formie (jednoosobowa, wspólnik) opłacająca pełny ZUS i jednocześnie pracująca na umowę o pracę, musi pamiętać o bardzo ważnej kwestii dotyczącej ubezpieczenia chorobowego.

Tę zależność zaprezentowano w poniższej tabeli:

Powyższa zależność pokazuje, że jeżeli z działalności gospodarczej przedsiębiorca podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu (ulga na start), to nie podlega w ogóle ubezpieczeniom społecznym. Nie ma wówczas możliwości skorzystania z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z działalności, a co za tym idzie skorzystania ze świadczeń chorobowych.
Z kolei z umowy o pracę przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu i to niezależnie od wymiaru czasu pracy (np. pełny etat, 1/2 etatu, 1/4 etatu, 3/4 etatu, 1/8 etatu itd.).
W tym miejscu powstaje pytanie: jak wysokość wynagrodzenia za pracę wpływa na możliwości objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym z działalności.

Przedsiębiorca pracujący jednocześnie na podstawie stosunku pracy może podlegać pod ubezpieczenie chorobowe obowiązkowo z umowy o pracę, ale także dobrowolnie z działalności.

Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 497) dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym, także wypadkowym (społecznym).

Przedsiębiorcy (pracujący także na etacie) należą właśnie do grupy osób, które dobrowolnie mogą zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego. Jednak nie zawsze. Zależy to od tego, ile wynosi ich wynagrodzenie z umowy o pracę. Poniżej przedstawiono możliwe sytuacje:

Przedsiębiorca, który z umowy o pracę osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę lub kwotę wyższą, nie podlega pod ubezpieczenie chorobowe z działalności (nie podlega także pod ubezpieczenia społeczne z działalności). W takim wypadku nie ma prawa do świadczeń chorobowych z działalności, ale ma prawo do świadczeń chorobowych z umowy o pracę.
Co jednak się zdarzy w kwestii dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, gdy przedsiębiorca osiąga z umowy o pracę kwotę poniżej minimalnego wynagrodzenia?

Na koniec należy dodać, iż na mocy art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780) Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:

• po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu, np. z umowy o pracę,
• po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie – np. z działalności gospodarczej.

Do ww. okresów ubezpieczenia chorobowego należy też doliczyć poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi:

• nie przekroczyła 30 dni

lub

• była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym, albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

W przypadku, gdy osoba fizyczna pracowała na umowę o pracę minimum 90 dni (lub powyżej), a następnie zarejestrowała działalność gospodarczą, jeżeli od pierwszego dnia prowadzenia działalności zgłosi się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, wówczas od tego pierwszego dnia będzie miała prawo do świadczeń chorobowych. Niemniej przerwa pomiędzy rozwiązaniem umowy o pracę a rozpoczęciem działalności (i zgłoszeniem do dobrowolnego chorobowego) nie może być dłuższa niż 30 dni.

Warto zaznaczyć, iż na mocy art. 4 ust. 3 ww. ustawy prawo do zasiłku chorobowego już od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego przysługuje:

• absolwentom szkół lub uczelni lub osobom, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej,
• jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
• ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,
• posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji,
• funkcjonariuszom Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pracy i stali się pracownikami w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej.